مقاله اسباب بازی های باستانی و تاریخچه اسباب بازی در ایران
تحقیقات درباره وسایل بازی کودکان در ایرانباستان بسیار اندک است، درست مثل اطلاعاتی که از جایگاه اجتماعی و خانوادگی ووسایل بازی آنها داریم. اما در میان آثار مکشوفه، اشیایی وجود دارند که گواهی می‌دهند می‌توان با نگرشی نوین به آنها نگریست؛ مثل نقوش بسیار استریلیزه و تر و تمیزی روی سفالینه‌های نقاط مختلف ایران مانند تل باکون در فارس و شوش از هزاره پنجم پیش ازمیلاد، پیکرک‌هایی از زنان با کودکانی در آغوش از شوش مربوط به هزاره دوم پیش ازمیلاد یا پیکرک‌های سفالین، فلزی و شیشه‌ای که به‌صورت کاملا ابتدایی و ساده ساخته شده‌اند. از طرفی وجود تشابه اتی که بین اسباب‌بازی‌های کودکان امروزی با پیکرک‌های حیوانات ساخته شده از سفال و فلز با چهار چرخ جهت حرکت که از هزاره اول پیش ازمیلاد بجا مانده، ما را وا می‌دارد تا آنها را در میان وسایل بازی قرار دهیم.
موضوع اما فقط به وسایل بازی محدود نمی‌شود؛ آموزش کودکان هم در روزگاران قدیم جایگاه قابل توجهی داشته. از جایگاه اجتماعی کودکانمان در گذشته، تنها می‌توان از نقوش و نگارکندهای صخره‌ای ایلامی کمک گرفتکه نقش کودکان را در کنار خاندان سلطنتی حکاکی کرده‌اند. در دوره‌ای که با اختراع خط، کتیبه و نوشته‌های ابتدایی در دست است حدس و گمان ما تا حدودی به‌وسیله نوشتارها به یقین نزدیک‌تر می‌شود. وجود لوحه‌های ابتدایی آموزش کتابت در مراکزیکه به EDUBBA یا خانه «گل‌نوشته‌ها»معروف هستند، نشان‌دهنده آموزش افرادی است که به حدس می‌توانند طبقه‌ای از کودکانو نوجوانان را هم دربرگیرند.
در پاییز امسال، نمایشگاهی در موزه‌های شهرهایسمنان و شاهرود برگزار شد که «یادگارهای کودکانه» نام داشت. به نظر می‌رسد این نمایشگاه بیش از هر چیز بهانه‌ای بوده برای دیدن آثار گذشتگان با نگاهی جدید، چون وقتی صحبت از قرن‌ها و هزاره‌هاست، آن‌هم در نبود نوشتار، کتابت، تاریخ مکتوب ومدون، صد البته گاه باید به حدس و گمان دست زد.
چهارچرخه‌های دیروز
این گونه پیکرک‌ها یادآور اسباب بازی‌های امروزیمانند اتومبیل‌ها و چهار چرخه‌هایی هستند که کودکانمان با به حرکت درآوردنشان تحرک بیشتری را تجربه می‌کردند. ساخت این وسایل متحرک از سفال و فلز، مثل همین پیکرک مفرغی که در مارلیک کشف شده، در سه هزار سال پیش (هزاره اول پیش از میلاد) درمناطق شمالی ایران رواج داشته. نمونه‌هایی از این نوع پیکرک در موزه‌های مصر ویونان در مجموعه وسایل مختص به کودکان به نمایش درآمده است.
جانوری از هزاره‌ها
پیکرک‌های حیوانی که به شکل‌های مختلفی ساخته می‌شود.دلیلش هم این است که این پیکرک‌ها گونه‌های مختلفی هستند که در زیست‌بوم منطق هوجود داشته‌اند. شاید به‌نوعی برای آشنایی و الفت بیشتر کودکان با محیط‌طبیعیپیرامونشان ساخته می‌شده. مثل همین پیکرک مفرغی که در مارلیک گیلان کشف شده وقدمتش به سه هزار سال پیش (هزاره اول پیش از میلاد) برمی‌گردد.
موش سفالی
این پیکرک سفالین که به شکل موش است، در نیشابور کشف شده و متعلق به 900سال پیش(سده پنجم هجری) است. ابعاد کوچک این پیکرک که فقط 5/8 در 7/5 سانتی‌متر است، ایناحتمال را که بازیچه دست کودکان بوده بیشتر تقویت می‌کند. از آنجا که شناخت اینحیوانات برای کودک و بازی با آنها، در شناخت کودک با موجودات محیط پیرامونش نقش اساسی بازی می‌کند، می‌توان پذیرفت که شیوه‌های مختلف آشنایی کودکان با این‌گونه جانوران از قدیم مورد توجه بوده است.
پیکرک‌های کوچک
تعدادی از آنها نه در قبور پیدا شده‌اند، نه در معابد و نه در هیچ مکان دیگری کهجنبه تقدسی داشته باشد، آن هم به تعداد زیاد. برای همین هم این نظر را که جنبهبازیچه‌ای و استفاده روزمره‌ای این پیکرک‌های مفرغی کوچک، بر جنبه آیینی و حتیتزیینی‌شان اولویت داشته، قوت می‌بخشد. این پیکرک‌های حیوانی که قدمتشان به چهار هزار سال پیش (اوایل هزاره دوم پیش از میلاد) برمی‌گردد در لرستان کشف شده‌اند.
نقش کودکی
سفالینه‌های منقوش به نقوش کودکانه و استلیزه(خلاصه شده) این گمان را تقویت می‌کنند که این آثار برای جلب‌توجه کودکان بوده ویا با نگاه و توجهی ویژه به کودکان ساخته و نقاشی می‌شدند. پنداری ظروف منقوش، نقش کودکان امروزی را تداعی می‌کنند. این تکه سفال منقوش در تل باکون فارس کشف شده ومربوط به هفت هزار سال پیش (هزاره پنجم پیش از میلاد) است.
مشق شب
از این لوحه‌ها به تعداد زیادی در شوش به‌دست آمده و احتمالا برای آموزش کودکان بوده است. لوحه‌ای گلین با خط میخی سومری به قطر3/8 سانتی‌متر که متعلق به چهار هزار سال پیش (هزارة دوم پیش‌ازمیلاد) است.امروزه برخی از مراکز آموزشی و فرهنگی جهان در آموزش خطوط باستان به نوآموزان ازاین روش استفاده می‌کنند .
نقشی برای سرگرمی
نقش انسانی در ابعاد بسیار کوچک(3/4 سانتی‌متر) که در نهایت سادگی روی صفحه‌ای سیمین حکاکی شده. به حدس می‌توان گفت که این پلاک سیمین متعلق به کودکی باشد که جز سرگرم کردن او کاربری دیگری نداشته. از آنجایی که این اثر از قبور یا مکانی با کاربری آیینی به‌دست نیامده، می‌توان بازیچه بودن آن را قوی دانست. این پلاک سیمین که متعلق به 2600 تا 2700 سال پیش(700 ـ 600 پیش از میلاد) است در لرستان کشف شده.
جغجغه باستانی
این نمونه احتمالا می‌تواند یک سرگرمی کودکانه باشد. شی‌ای سفالین (احتمالا جغجغه)، که نمونه‌های سفالی و فلزی زیادی از آن در شوش به دست آمده و کاربری آن غیر از حدس بازیچه بودنش مشخص نیست. این شی با 12 سانتی‌متر بلندی، متعلق به چهار هزار تا سه هزار سال پیش (به اواخر هزاره دوم پیش ازمیلاد و اوایل هزاره اول پیش از میلاد) است.
بازی ایلامی
این شی سفالین احتمالاً یک نمونه جغجغه است به‌صورتپیکرکی حیوانی. شی‌ای به‌بلندی 3/5سانتی‌متر که مربوط به دورة ایلامی (در حدود سه تاچهار هزار سال پیش) است و در شوش کشف شده. این نمونه به همراه نمونه‌های زیاددیگری که شکل‌های حیوانی دارند شاید جلب‌توجه بیشتری برای کودکان داشته‌اند. شایدهم نمایانگر رفاه بیشتر خانواده و طبقه اجتماعی بالاتر کودک بوده. چرا که نسبت به جغجغه‌های ساده‌تر، ارزش بیشتری از جهت تکنیک کار داشته است.
اسباب‌بازی قیمتی
این نمونه بسیار زیبا پیکرکی شیشه‌ای است متعلقبه دوره ساسانی که در شوش کشف شده و فقط 1/7 سانتی‌متر است. می‌شود این‌گونه حدسزد که احتمالا بازیچه کودکی بوده که در خانواده‌ای با درجه اجتماعی بالاپرورش می‌یافته؛ همانگونه که امروزه بازیچه کودکان در طبقات اجتماعی مختلف متفاوت و از ارزش هنری و اجتماعی مختلفی برخوردار است.
قمقمه‌کودک
قمقمه‌های سفالین در اندازه‌های مختلف و ازمناطق بسیار زیادی در ایران به‌دست آمده‌اند؛ مثل همین قمقمه سفالین 12سانتی‌متری که قدمتش به چهارهزار سال پیش (هزاره دوم پیش از میلاد) برمی‌گردد و در کرمانشاه کشف شده. این قمقمه را از این جهت مورد استفاده کودکان دانسته‌اند که اندازه اش بسیار کوچک‌تر از نمونه قمقمه‌های کشف‌‌شده بزرگ است.
نویسنده: بازیجو
تاریخ انتشار: 1392/10/12 18:44:56
